Verder kijken - Hans Lipperhey's seecker instrument om verre te sien
Over het leven van Hans Lipperhey (ca. 1570-1619) is niet veel bekend, hij is Duitser van geboorte, trout in Middelburg in 1594 en slijpt brillenglazen. In Middelburg is in 1581 de eerste glasblazeri van Nederland opgericht: helder glas is voorhanden, een noodzakeliik materiaal voor brillenglazen.
Met zijn kennis van brillen en lenzen ontwikkelt Lipperhey als een van de eersten een verrekiiker. Hij plaatst een bol geslepen lens voor een hol geslepen lens in een koker. Maar het geniale zit in de toevoeging: om het beeld in die koker scherp te krijgen dekt hij het objectief met een diafragma (de opening in de lichtbaan) af: de Hollandse kijker is geboren!
In oktober 1608 wordt hem gevraagd te laten zien hoe de kijker werkt: vanaf de Mauritstoren op het Binnenhof in Den Haag was met de kijker de tijd te lezen op de kerktoren van de Nieuwe Kerk in Delft, hemelsbreed negen kilometer ver weg, een geheel nieuwe ervaring voor de aanwezige diplomaten en hoge militairen waaronder de toekomstige stadhouder Frederik Hendrik en prins Maurits. Zij zien direct het belang van de kijker, ook voor militaire doeleinden, en de uitvinding verspreidt zich razendsnel door Europa.
Hans Lipperhey, de invloedrijke maar vooral onbekende man uit Middelburg, vormt voor Arnout Visser het startpunt voor deze installatie. Het verhaal over het ontstaan van de lens en de uiteenlopende toepassingen ervan intrigeren en inspireren Visser enorm en zet hem aan tot verder experimenteren met glas, slijpen en lenswerking in de glasblazerijen van het National Glasmuseum en in Tsjechië, met de Stargazer en de Lenzen Totems als voorlopig resultaat. De spannende zoektocht van de Verlichte mens die nieuwsgierig is naar zijn wereld zal Visser blijven inspireren tot nieuw werk.
De eerste telescoop, een opwindende winter voor Galileo Galilei
In de zomer van 1609 is het nieuws van de uitvinding van Lipperhey ook al ter ore gekomen van de Italiaanse sterrenkundige Galileo Galilei (1564-1642). Hij koopt in Venetië een kijker die maar drie keer vergroot, en geïnspireerd door Lipperhey en zijn aankoop ontwikkelt hij een sterk verbeterd exemplar dat hij aanbiedt aan de Senaat van Venetië. Verder werkend komt hij in de herfst van 1609 tot een telescoop en daar komt hij in de komende winter niet meer achter vandaan.
De kosmos opent zich voor hem, hij ziet het oppervlak van de maan, hij ziet sterren die je met het blote oog niet kan zien, hij ziet de miljarden sterren van de Melkweg en hij ziet de vier manen van Jupiter en dan beseft hij dat niet alle hemellichamen om de aarde draaien, in tegenstelling tot de kerkelijke leer: de aarde is niet het middelpunt van het universum. Hij publiceert zijn waarnemingen van planeten en sterren in het boek Sterrenbode in 1610 en dat brengt hem in een langdurig conflict met de kerk welke resulteert in een levenslang huisarrest in 1633. Pas eeuwen later, in 1992, wordt zijn naam gezuiverd door de paus.
En na al die eeuwen stimuleert het werk van Galilei weer de nieuwsgierigheid van Arnout Visser met als resultaat de Stargazer, zodat jij nu zelf naar nieuwe op de kop staande horizonten kan kijken, hier vanuit Leerdam.
Microscopen voor het ontdekken van het onzichtbaar kleine
Ondertussen wordt er in Middelburg verder gewerkt aan lensontwikkeling door Hans Lipperhey maar ook zijn jongere stadsgenoot Sacharias Jansen (1585-1632) speelt daarin een rol.
Microscopen worden door meerdere mensen ontwikkeld in de 17de eeuw. Een van de beroemdste is Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) uit Delft. Van Leeuwenhoek is een veelzijdig getalenteerd man, hij leert zichzelf glasblazen, slipen en polisten en slaagt er zo in zeer goede lenzen te maken voor zijn eigen enkelvoudige microscoop met een vergrotend vermogen van 270x. Andere microscopen uit die tijd hadden een ander lenssysteem, met een oculair en een objectief dat maar tot 30x vergroot.
Zijn tijdgenoot Christian Huygens (1629-1695) is ook zo'n veelzijdige wetenschapper, hij kan ook lenzen slipen en maakt een verbeterde versie van Van Leeuwenhoek microscoop, met een draaischijf met meerdere lensopeningen en een handige schijf voor preparaathouders. Maar hij maakt ook een buisloze telescoop waardoor je zonder trillingen kan kiken. Met die telescoop tuurt hij in het heelal en ontdekt zo de ring rond Saturnus.
De ontwikkeling van de lens maakt het mogelijk de werelden van onzichtbare kleine organismes en onzichtbaar verre sterren en planeten te ontdekken. Dat inspireert Arnout Visser tot het maken van zijn eigen lenzen, de Lenzen Totems in deze installatie, die een andere, verwonderende blik op de directe omgeving geven aan de toeschouwer.
